#: locale=gl-ES
## Tour
### Descripción
tour.description = Arbore Arqueoloxía
### Título
tour.name = Penedo Gordo
## Skin
### Botón
Button_B0097336_D286_2D3F_41DD_D292F9B9006B.label = Descubre máis...
Button_B01363C9_D286_6D55_41E7_C393F1F1D593.label = Descubre máis...
Button_B05D6329_D28E_6ED5_41DF_CC1807EBC9E7.label = Coñece a lenda...
Button_B07D7589_D28F_F5D5_41B6_EEB8384FB66B.label = Coñece a lenda...
Button_B0A5B219_D286_2EF5_41CE_0688AFBD153F.label = Descubre máis...
Button_B1120097_D282_EBFD_41C4_7C9E6D98C538.label = Coñece a lenda...
Button_B115037C_D287_ED33_41CB_93D76BCBD688.label = Descubre máis...
Button_B15F0A94_D286_3FF3_4198_CB0674A1957C.label = Descubre máis...
Button_B222A5BF_D29E_152D_41D9_D24FAA9F8F3D.label = Coñece a lenda...
Button_B28C2968_D28E_1D53_41E0_1CC757A7B295.label = Coñece a lenda...
Button_B2B49AE6_D286_3F5E_41D5_E34803129030.label = Descubre máis...
Button_B3AABDFF_D286_F52D_41EA_8BE58F425426.label = Descubre máis...
Button_B3ABA7D5_D286_757D_41CE_3FB19C3193CF.label = Descubre máis...
Button_B4530164_D29E_2D53_41C0_F4B0F8F2F267.label = Coñece a lenda...
Button_B4E726DB_D286_1775_41C8_EEE64C26CE67.label = Descubre máis...
Button_B5712C59_D286_3B75_4190_CC45F02EB356.label = Descubre máis...
Button_B5AA2E6B_D286_1755_41C4_EF385C6AACFF.label = Descubre máis...
Button_B6484DDA_D29E_1577_41DF_AC8DE6EA583C.label = Coñece a lenda...
Button_B6BDEF69_D282_F552_41CA_64564B5D9518.label = Coñece a lenda...
Button_B6DDF5A4_D282_35D2_4190_702C1E69D837.label = Descubre máis...
Button_BDECC3BD_D282_2D32_41D4_8863688F7DAD.label = Descubre máis...
Button_BEBE78CA_D286_1B57_41DD_3C5D1270194C.label = Descubre máis...
### Texto Multilínea
HTMLText_1F92FD0F_1088_CF0A_41AE_378F8A8F14C3.html = POR A PANTALLA COMPLETA
Preme a pantalla de maneira sostida e aparecerá un menú onde poderás seleccionar a pantalla completa.
AS MANS
As dixitacións realizadas no Penedo Gordo, están feitas con óxido de ferro impregnado cos propios dedos das mans, un xesto sinxelo que permaneceu na pedra por mais de cinco mil anos, resistindo ao tempo. Pero as pinturas non son o único indicio da acción humana na paisaxe. A arqueoloxía amosou restos de ocupacións baixo o abeiro do abrigo rochoso xunto ás paredes pintadas. Son evidencias das visitas reiteradas ao longo dos tempos a este penedo, localizado nunha portela que facilita a comunicación entre o val do Támega e as terras chairas, e que puido funcionar como un abeiro de tránsito.
Os indicios materiais datados mais antigos que coñecemos de momento, de hai uns 6.000 anos, están relacionados coas primeiras sociedades campesiñas, aínda que non sabemos aínda se houbo ocupacións anteriores. Posteriormente, outros pertencen a sociedades metalúrxicas, de hai 4.500 anos. Nalgún destes momentos da prehistoria, ou posiblemente en ambos, realizaríanse as pinturas, o que é consecuente con restos de ocre e pigmento recollidos da escavación.
Xunto ao lume, realizarían pequenas ferramentas de pedra e outras actividades. Os restos de talla recollidos están feitos en materias primas locais, como o cuarzo e o cristal de rocha, especialmente os prismas, que poderían ser recollidos na contorna. O penedo mesmo puido servir como provisor de cuarcita, pero tamén hai materiais traídos doutros lugares, como é o caso das ferramentas de sílex de diversos tipos.
O estudo das marcas de uso dunha pequena selección, amosa a diversidade de actividades realizadas: sega, corte e raspado de materias brandas e semiduras, proxectís, etc. Unha das pezas recuperadas é un desgastado dente de fouce realizado en sílex, que foi retocado e reavivado en distintos momentos. A causa do desgaste foron as partículas de terra adheridas á base dos talos do cereal, como consecuencia dunha sega próxima ao chan. As mesmas “mans” que pintaron nas paredes, tamén foron as que elaboraron ferramentas e cerámica, e segaron cereal.
A BATALLA
No fondo dun furado da sondaxe do sector oeste, apareceu unha oxidada baioneta de aceiro, un modelo de cubo para fusil de infantería, que polas súas características podería considerarse un modelo da primeira época de produción española, entre os anos 1700 y 1807. Tamén, foron atopados nas capas máis modernas anacos de louza, unha pedra de faísca das empregadas para detonar a pólvora dos fusís, e un botón feito a man con catro buratos.
As indagacións conduciron a un episodio bélico acontecido neste lugar nos inicios de Guerra da Independencia Española: a Batalla de Penedo Gordo. En 1809, as tropas francesas, ás ordes do Mariscal Soult, chegaran á fortaleza de Monterrei, onde o Marqués de la Romana tiña instalado o seu cuartel xeral. As súas forzas eran inferiores, así que a estratexia era o desgaste das tropas francesas en escaramuzas.
O 6 de marzo dese ano, varios rexementos de infantería cubrían o camiño de Castela á altura da Trepa, dende esta atalaia estratéxica, agardando a un destacamento de dragóns imperiais franceses que avanzaba a cabalo dende Verín. Romperon fogo e comezou o enfrontamento, pero pouco a pouco os franceses comezaron a emboscalos. Os inimigos eran superiores, así que cara ás 6 da tarde comezaron a retroceder, pero “cortáronlles a retirada cargando con pistola e espada en man”.
Aínda que segundo as testemuñas dos historiadores franceses, trataríase dunha grande batalla (falan dun 1200 mortos e 400 prisioneiros), outros investigadores como Osuna Rey cuestionan e ponderan moito estes datos. Aínda así, tamén sinala que as tropas francesas a cabalo acoitelaron a máis de cen inimigos sen uniformar. A veciñanza de San Cristovo e Trasestrada fala do denominado Cemiterio dos Franceses, aínda que non hai memoria destes feitos, que a arqueoloxía permite agora recuperar.
OS CAMIÑOS
O Penedo Gordo foi un lugar de referencia tanto para a xente da aldea de Feilas, como para os camiñantes da Vrea ou Verea, que pasa acaroada ao mesmo penedo, e que hoxe coincide en boa parte co camiño de Santiago. Así mesmo, como toda a zona, foi lugar de clandestinidades, pois contan algunhas persoas, que nas épocas malas, no refuxio que hai ao leste do Penedo, viñan os contrabandistas dende a zona de Soutochao a deixar a mercancía que recollían os que viñan de Campos, ou Alberguería, para transportala cara Ourense, e tamén foi lugar de refuxio dos maquis que vivían no Invernadoiro.
Indo máis cara atrás no tempo, pódese rastrexar na tradición oral e microtoponímia, restos arcaicos da práctica da transhumancia dende o norte de Portugal, como o Valdeguas.
A densa concentración de lendas e contos arredor destes lugares tamén é un indicio indirecto da busca de fitos que servisen de guías de camiño para pastores e peregrinos, indicando os lugares axeitados para poder beber, ou os pasos doados entre as portelas das montañas, como é o caso da portela da Auga Tallada que comunica os altos do Salto do Cabalo co porto de Fumaces.
Aínda que o Penedo non destaca ao lonxe tanto como outros, é unha atalaia privilexiada usada tanto polo pastores como polos cazadores. Dende o alto, a vista abrangue moito territorio, tendo á vista toda a ruta que hai dende Mairos, pasando polo Salto de Cabalo e Serra de Penas Libres, Castelo, Auga Tallada, Porto de Fumaces, Valdeguas, Rega do Penedo, Pedra da Edra, Casa das Mouras (Pena Boeira, Monte Cara, Sextil), rematando a panorámica no norte no Cotouto da Portela. Máis ao lonxe, distínguese unha magnífica vista do val do Támega e ao oeste, como un xigante solitario, o monte-deus Larouco.
O Penedo Gordo foi un lugar de referencia tanto para a xente da aldea de Feilas, como para os camiñantes da Vrea ou Verea, que pasa acaroada ao mesmo penedo, e que hoxe coincide en boa parte co camiño de Santiago. Así mesmo, como toda a zona, foi lugar de clandestinidades, pois contan algunhas persoas, que nas épocas malas, no refuxio que hai ao leste do Penedo, viñan os contrabandistas dende a zona de Soutochao a deixar a mercancía que recollían s que viñan de Campos, ou Alberguería, para transportala cara Ourense, e tamén foi lugar de refuxio dos maquis que vivían no Invernadoiro.
Indo máis cara atrás no tempo, pódese rastrexar na tradición oral e microtoponímia, restos arcaicos da práctica da transhumancia dende o norte de Portugal, como o Valdeguas.
A densa concentración de lendas e contos arredor destes lugares tamén é un indicio indirecto da busca de fitos que servisen de guías de camiño para pastores e peregrinos, indicando os lugares axeitados para poder beber, ou os pasos doados entre as portelas das montañas, como é o caso da portela da Auga Tallada que comunica os altos do Salto do Cabalo co porto de Fumaces.
Aínda que o Penedo non destaca ao lonxe tanto como outros, é unha atalaia privilexiada usada tanto polo pastores como polos cazadores. Dende o alto, a vista abrangue moito territorio, tendo á vista toda a ruta que hai dende Mairos, pasando polo Salto de Cabalo e Serra de Penas Libres, Castelo, Auga Tallada, Porto de Fumaces, Valdeguas, Rega do Penedo, Pedra da Edra, Casa das Mouras (Pena Boeira, Monte Cara, Sextil), rematando a panorámica no norte no Cotouto da Portela. Máis ao lonxe, distínguese unha magnífica vista do val do Támega e ao oeste, como un xigante solitario, o monte-deus Larouco.
As dixitacións realizadas no Penedo Gordo, están feitas con óxido de ferro impregnado cos propios dedos das mans, un xesto sinxelo que permaneceu na pedra por mais de cinco mil anos, resistindo ao tempo. Pero as pinturas non son o único indicio da acción humana na paisaxe. A arqueoloxía amosou restos de ocupacións baixo un lixeiro abeiro do abrigo rochoso xunto ás paredes pintadas. Son evidencias das visitas reiteradas ao longo dos tempos a este penedo, localizado nunha portela que facilita a comunicación entre o val do Támega e as terras chairas, e que puido funcionar como un abeiro de tránsito.
Os indicios materiais datados mais antigos que coñecemos de momento, de hai uns 6.000 anos, están relacionados coas primeiras sociedades campesiñas, aínda que non sabemos aínda se houbo ocupacións anteriores. Posteriormente, outros pertencen a sociedades metalúrxicas, de hai 4.500 anos. Nalgún destes momentos da prehistoria, ou posiblemente en ambos, realizaríanse as pinturas, o que é consecuente con restos de ocre e pigmento recollidos da escavación.
Xunto ao lume, realizarían pequenas ferramentas de pedra e outras actividades. Os restos de talla recollidos están feitos en materias primas locais, como o cuarzo e o cristal de rocha, especialmente os prismas, que poderían ser recollidos na contorna. O penedo mesmo puido servir como provisor de cuarcita, pero tamén hai materiais traídos doutros lugares, como é o caso das ferramentas de sílex de diversos tipos. O estudo das marcas de uso dunha pequena selección, amosa a diversidade de actividades realizadas: sega, corte e raspado de materias brandas e semiduras, proxectís, etc. Unha das pezas recuperadas é un desgastado dente de fouce realizado en sílex, que foi retocado e reavivado en distintos momentos. A causa do desgaste foron as partículas de terra adheridas á base dos talos do cereal, como consecuencia dunha sega próxima ao chan. As mesmas “mans” que pintaron nas paredes, tamén foron as que elaboraron ferramentas e cerámica, e segaron cereal.
No fondo dun furado da sondaxe do sector oeste, apareceu unha oxidada baioneta de aceiro, un modelo de cubo para fusil de infantería, que polas súas características podería considerarse un modelo da primeira época de produción española, entre os anos 1700 y 1807. Tamén, foron atopados nas capas máis modernas anacos de louza, unha pedra de faísca das empregadas para detonar a pólvora dos fusís, e un botón feito a man con catro buratos.
As indagacións conduciron a un episodio bélico acontecido neste lugar nos inicios de Guerra da Independencia Española: a Batalla de Penedo Gordo. En 1809, as tropas francesas, ás ordes do Mariscal Soult, chegaran á fortaleza de Monterrei, onde o Marqués de la Romana tiña instalado o seu cuartel xeral. As súas forzas eran inferiores, así que a estratexia era o desgaste das tropas francesas en escaramuzas.
O 6 de marzo dese ano, varios rexementos de infantería cubrían o camiño de Castela á altura da Trepa, dende esta atalaia estratéxica, agardando a un destacamento de dragóns imperiais franceses que avanzaba a cabalo dende Verín. Romperon fogo e comezou o enfrontamento, pero pouco a pouco os franceses comezaron a emboscalos. Os inimigos eran superiores, así que cara ás 6 da tarde comezaron a retroceder, pero “cortáronlles a retirada cargando con pistola e espada en man”.
Aínda que segundo as testemuñas dos historiadores franceses, trataríase dunha grande batalla (falan dun 1200 mortos e 400 prisioneiros), outros investigadores como Osuna Rey cuestionan e ponderan moito estes datos. Aínda así, tamén sinala que as tropas francesas a cabalo acoitelaron a máis de cen inimigos sen uniformar. A veciñanza de San Cristovo e Trasestrada fala do denominado Cemiterio dos Franceses, aínda que non hai memoria destes feitos, que a arqueoloxía permite agora recuperar.
Conta a lenda que o Penedo Gordo chegou alí transportado na cabeza dunha moura (ou vella, ou señora), namentres que coa outra man viña fiando cun fuxo polo camiño e sete mazarocas de fío de ouro. A cuestión é que cansouse e pousou o penedo no chan, quedando alí para sempre.
Outras persoas pensan que baixo o penedo hai soterrado un xugo ou un sarillo de ouro. Pénsase que esta parte da lenda, a do xugo de ouro, está ligada a historia dun cura, o cura da Trepa, que logrou organizar unha feira de gando e que, por este motivo tiña moita riqueza, sen embargo, cando morreu non se atopou nada e se contaba que escondera o “tesouro.
O Penedo Gordo foi sempre un lugar de encontro. Conta a veciñanza que subíanse a mañanciña de San Xoán para “ “ir ver bailar o sol”, e tamén a tomar a merenda na Pascoa.
Nos Altos do Uzal, hai outra fragas visibles dende o penedo con lendas asociadas: o Penedo do Corvo, a Fraga da Centella, a Fonte e a dos Mouros... Contaban os vellos que na Fraga da Moura nacía auga e caía por unha frisgoa interior da pedra a gran altura facendo ruídos que a xente atribuía ás voces dunha moura que de vez en cando saía a peitear os cabelos cun peite de ouro.
Cara o norte están as Casas das Mouras, no Alto do Sextil ou Pena Boeira, tamén visible dende o Penedo Gordo.
As lendas perduran sempre que haxa ouvidos atentos as historias dos/as máis maiores, a perda de convivencia entre as xeracións debido a migración a áreas urbanas así como a desconexión co lugar racha coa finalidade das mesmas e son substituídas polo silencio.
A MOURA
Conta a lenda que o Penedo Gordo chegou alí transportado na cabeza dunha moura (ou vella, ou señora), namentres que coa outra man viña fiando cun fuxo polo camiño e sete mazarocas de fío de ouro. A cuestión é que cansouse e pousou o penedo no chan, quedando alí para sempre.
Outras persoas pensan que baixo o penedo hai soterrado un xugo ou un sarillo de ouro. Pénsase que esta parte da lenda, a do xugo de ouro, está ligada a historia dun cura, o cura da Trepa, que logrou organizar unha feira de gando e que, por este motivo tiña moita riqueza, sen embargo, cando morreu non se atopou nada e se contaba que escondera o “tesouro.
O Penedo Gordo foi sempre un lugar de encontro. Conta a veciñanza que subíanse a mañanciña de San Xoán para “ “ir ver bailar o sol”, e tamén a tomar a merenda na Pascoa.
Nos Altos do Uzal, hai outra fragas visibles dende o penedo con lendas asociadas: o Penedo do Corvo, a Fraga da Centella, a Fonte e a dos Mouros... Contaban os vellos que na Fraga da Moura nacía auga e caía por unha frisgoa interior da pedra a gran altura facendo ruídos que a xente atribuía ás voces dunha moura que de vez en cando saía a peitear os cabelos cun peite de ouro.
Cara o norte están as Casas das Mouras, no Alto do Sextil ou Pena Boeira, tamén visible dende o Penedo Gordo.
As lendas perduran sempre que haxa ouvidos atentos as historias dos/as máis maiores, a perda de convivencia entre as xeracións debido a migración a áreas urbanas así como a desconexión co lugar racha coa finalidade das mesmas e son substituídas polo silencio.
Do lado dereito do panel 3, xa na parede que limita a zona mais abrigada, aparece un conxunto de representacións pintadas que, na súa maioría, corresponden a manchas informes de pigmento, mais onde se pode illar unha barra larga, e unha figura que podería corresponder á metade inferior de un antropomorfo esquemático, sobreposto a unha mancha de pigmento difusa.
Este panel encontrábase severamente afectado pola colonización biolóxica.
A característica singular do sector NORTE é a presenza dunha pequena zona abeirada ou pala. Nesta zona é visible a extracción de material do penedo polo que os 3 conxuntos con pintura rupestre conserváronse excepcionalmente.
A superficie decorada está na zona inferior da parede vertical, sen límites definidos, e nel obsérvanse con dificultade, unha figura de carácter claramente antropomórfico, de cabeza triangular con representación dos membros superiores, sendo menos perceptible a dos membros inferiores. Do seu lado esquerdo xorde unha mancha de pigmento con dimensións semellantes á primeira, pero difícil de definir dado o seu mal estado de conservación.
Nun resalte da superficie inmediatamente á dereita do panel 4 aparece unha mancha ovalada de pigmento con contornos difusos.
A sondaxe realizada neste sector permitiu documentar dous períodos de ocupación prehistórica separados por un amplo lapso temporal, que poderíamos relacionar coas dúas datacións obtidas: mediados do 3º milenio A.N.E., integrable nun momento Neolítico Final/Calcolítico; inicios do IVº milenio A.N.E., integrable nun momento Neolítico Medio/Final. Dado que non foi posible acadar o substrato natural na sondaxe do sector Norte, non é descartable a presencia de niveis de ocupación anteriores.
Foi recuperado un numeroso conxunto de material lítico, do que podemos destacar a variabilidade das materias primas representadas; cristal de rocha, cuarzo, cuarcita, pórfido, sílex e xisto ou lousa. Hai unha presencia maioritaria de restos de talla e o predominio de restos de talla en materias primas locais (cuarzo branco e cristal de rocha) na área inmediata ao penedo, que mesmo puido servir como provisor dalgúns destes materiais. A adquisición das materias primas parece realizarse de forma maioritaria nun ámbito local próximo e mesmo na contorna inmediata, como parece suceder co cuarzo.
Dentro dun ámbito rexional adquiríronse outras variedades como os pórfidos e, posiblemente, algunhas variedades de sílex hidrotermal. Por último, hai que destacar a presenza de variedades procedentes de áreas afastadas máis de 120 km, como serían os sílex evaporíticos. Con respecto á cerámica, mal conservada e pouco significativa, é porén destacable a ausencia de patróns decorativos inciso metopados propios das cerámicas do terceiro milenio AC nesta rexión.
Os diferentes niveis de ocupación prehistórica do sector Norte do Penedo Gordo, son consecuentes coa proposta de distintas cronoloxías para os distintos elementos gráficos, e amosan indicios da relación entre a ocupación e a realización das pinturas, polo menos en algún dos momentos desta actividade.
A sondaxe realizada neste sector permitiu documentar dous períodos de ocupación prehistórica separados por un amplo lapso temporal, que poderíamos relacionar coas dúas datacións obtidas: mediados do 3º milenio A.N.E., integrable nun momento Neolítico Final/Calcolítico; inicios do IVº milenio A.N.E., integrable nun momento Neolítico Medio/Final.
Dado que non foi posible acadar o substrato natural na sondaxe do sector Norte, non é descartable a presencia de niveis de ocupación anteriores. Foi recuperado un numeroso conxunto de material lítico, do que podemos destacar a variabilidade das materias primas representadas; cristal de rocha, cuarzo, cuarcita, pórfido, sílex e xisto ou lousa. Hai unha presencia maioritaria de restos de talla e o predominio de restos de talla en materias primas locais (cuarzo branco e cristal de rocha) na área inmediata ao penedo, que mesmo puido servir como provisor dalgúns destes materiais. A adquisición das materias primas parece realizarse de forma maioritaria nun ámbito local próximo e mesmo na contorna inmediata, como parece suceder co cuarzo.
Dentro dun ámbito rexional, adquiríronse outras variedades como os pórfidos e, posiblemente, algunhas variedades de sílex hidrotermal. Por último, hai que destacar a presenza de variedades procedentes de áreas afastadas máis de 120 km, como serían os sílex evaporíticos. Con respecto á cerámica, mal conservada e pouco significativa, é porén, destacable a ausencia de patróns decorativos inciso metopados propios das cerámicas do terceiro milenio AC nesta rexión.
Os diferentes niveis de ocupación prehistórica do sector Norte do Penedo Gordo, son consecuentes coa proposta de distintas cronoloxías para os distintos elementos gráficos, e amosan indicios da relación entre a ocupación e a realización das pinturas, polo menos en algún dos momentos desta actividade.
Nun resalte da superficie inmediatamente á dereita do panel 4 aparece unha mancha ovalada de pigmento con contornos difusos.
No sector OESTE, a parede inclinada forma unha superficie abeirada e as superficies da rocha presentan fracturas horizontais e coloracións diferentes, onde, sobre o cincento da base, destacan o negro, o branco cristalino das vetas de cuarzo e o vermello das zonas con exsudacións ferruxinosas. A zona da parede seleccionada para colocar as pinturas, semella resultar dunha degradación paulatina acelerada polo desprendemento de bloques. Localizamos dous conxuntos que ocupan un resalte na parede, do lado dereito dunha fenda estrutural do penedo.
O panel 1 foi o inicialmente identificado. Localízase nunca cornixa abeirada orientada cara ao noroeste do penedo, lixeiramente inclinada ao interior e aproximadamente 1,40 m. do nivel do chan. Na extremidade oeste, presenta un conxunto de 11 puntos dixitados de contorno ovalado, sendo aínda posible observar vestixios de trazos perpendiculares e unha exigua forma circular que aparenta ter complementado un motivo hoxe desaparecido.
A semellanza de todas as representacións pintadas no Penedo Gordo, tratase de pinturas realizadas con pigmento vermello, aínda que presentan variantes de colorimétricas.
Na sondaxe realizada no Sector Oeste, apareceron niveis removidos con restos de talla de prismas de cuarzo e ferramentas líticas, como unha pequena lámina de cristal de rocha. Tamén apareceron materiais modernos, como un anaco de louza, un botón de catro buratos feito a man, e unha oxidada baioneta de aceiro que foi localizada no fondo dun furado.
Trátase dun modelo de cubo para fusil de infantería, que podería considerarse de produción española da primeira época (entre os anos 1700 y 1807). Tamén nos niveis superficiais do Sector Norte, foi localizada unha pedra de faisca das empregadas como mecanismo de disparo en fusiles de pedernal. Polo tipo de sílex no que está feita, podería ter sido producida nos obradoiros do val do Ebro.
No contexto histórico dos primeiros momentos da Guerra da Independencia Española (1808-1814), estes materiais poderían ser relacionados co episodio bélico coñecido documentalmente como Acción da Trepa, ocorrido o 6 de marzo de 1809, e que agora identificamos concretamente co nomeado Batalla do Penedo Gordo.
Situase á dereita, aproximadamente a 50 cm., do panel 1, na mesma extensión de rocha e á mesma altura do solo. Trátase dun pequeno resalte na parede sen limites claramente definidos por fisuras, virado ao oeste, entrecruzado por vetas de cuarzo, na parede externa da rocha, e orientado a oeste. Nel figuran tres barras sub-verticais maiores, das que dúas están xunto a un punto dixitado, e tres barras de tamaño inferior a 3 cms., que presentan coloración un pouco distinta daquelas.
Destas, a que se sitúa mais á dereita podería ter pertencido a un motivo hoxe bastante degradado ao que se podería atribuír morfoloxía antropomórfica. Do lado esquerdo do panel obsérvanse manchas informes de pigmento. A colonización biolóxica afecta mais ao lado esquerdo e limite inferior deste panel.
No sector OESTE, a parede inclinada forma unha superficie abeirada e as superficies da rocha presentan fracturas horizontais e coloracións diferentes, onde, sobre o cincento da base, destacan o negro, o branco cristalino das vetas de cuarzo e o vermello das zonas con exsudacións ferruxinosas. A zona da parede seleccionada para colocar as pinturas, semella resultar dunha degradación paulatina acelerada polo desprendemento de bloques. Localizamos dous conxuntos que ocupan un resalte na parede, do lado dereito dunha fenda estrutural do penedo.
O panel 1 foi o inicialmente identificado. Localízase nunca cornixa abeirada orientada cara ao noroeste do penedo, lixeiramente inclinada ao interior e aproximadamente 1,40 m. do nivel do chan. Na extremidade oeste, presenta un conxunto de 11 puntos dixitados de contorno ovalado, sendo aínda posible observar vestixios de trazos perpendiculares e unha exigua forma circular que aparenta ter complementado un motivo hoxe desaparecido.
A semellanza de todas as representacións pintadas no Penedo Gordo, tratase de pinturas realizadas con pigmento vermello, aínda que presentan variantes de colorimétricas.
A característica singular do sector NORTE é a presenza dunha pequena zona abeirada ou pala. Nesta zona é visible a extracción de material do penedo polo que os 3 conxuntos con pintura rupestre conserváronse excepcionalmente.
A superficie decorada está na zona inferior da parede vertical, sen límites definidos, e nel obsérvanse con dificultade, unha figura de carácter claramente antropomórfico, de cabeza triangular con representación dos membros superiores, sendo menos perceptible a dos membros inferiores. Do seu lado esquerdo xorde unha mancha de pigmento con dimensións semellantes á primeira, pero difícil de definir dado o seu mal estado de conservación.
Na sondaxe realizada no Sector Oeste, apareceron niveis removidos con restos de talla de prismas de cuarzo e ferramentas líticas, como unha pequena lámina de cristal de rocha. Tamén apareceron materiais modernos, como un anaco de louza, un botón de catro buratos feito a man, e unha oxidada baioneta de aceiro que foi localizada no fondo dun furado. Trátase dun modelo de cubo para fusil de infantería, que podería considerarse de produción española da primeira época (entre os anos 1700 y 1807).
Tamén nos niveis superficiais do Sector Norte, foi localizada unha pedra de faisca das empregadas como mecanismo de disparo en fusiles de pedernal. Polo tipo de sílex no que está feita, podería ter sido producida nos obradoiros do val do Ebro.
No contexto histórico dos primeiros momentos da Guerra da Independencia Española (1808-1814), estes materiais poderían ser relacionados co episodio bélico coñecido documentalmente como Acción da Trepa, ocorrido o 6 de marzo de 1809, e que agora identificamos concretamente co nomeado Batalla do Penedo Gordo.
Do lado dereito do panel 3, xa na parede que limita a zona mais abrigada, aparece un conxunto de representacións pintadas que, na súa maioría, corresponden a manchas informes de pigmento, mais onde se pode illar unha barra larga, e unha figura que podería corresponder á metade inferior de un antropomorfo esquemático, sobreposto a unha mancha de pigmento difusa.
Este panel encontrábase severamente afectado pola colonización biolóxica.
Situase á dereita, a aproximadamente a 50 cm., do panel 1, na mesma extensión de rocha e á mesma altura do solo. Trátase dun pequeno resalte na parede sen limites claramente definidos por fisuras, virado ao oeste, entrecruzado por vetas de cuarzo, na parede externa da rocha, e orientado a oeste. Nel figuran tres barras sub-verticais maiores, das que dúas están xunto a un punto dixitado, e tres barras de tamaño inferior a 3 cms., que presentan coloración un pouco distinta daquelas.
Destas, a que se sitúa mais á dereita podería ter pertencido a un motivo hoxe bastante degradado ao que se podería atribuír morfoloxía antropomórfica. Do lado esquerdo do panel obsérvanse manchas informes de pigmento. A colonización biolóxica afecta mais ao lado esquerdo e limite inferior deste panel.
A rexión do Támega, é unha das poucas do noroeste peninsular onde conviven nunha mesma comarca abrigos con pintura rupestre Holocena sobre diferentes soportes (cuarcita e granito) e en abrigos de diferentes características, pero directamente vinculados a ocupación prehistórica.
O Penedo Gordo é un afloramento rochoso illado no lugar de Feilas, na parroquia de Fumaces e a Trepa, no concello de Vilardevós. Verificouse a presenza de pintura rupestre de tradición esquemática, integrable de xeito hipotético, nun período entre o Neolítico Medio e o Neolítico Final, non sendo descartable unha cronoloxía anterior. O estudo da Arte esquemática de Penedo Gordo suxire que hai conxuntos de pinturas que se terán realizado en diferentes épocas, e posiblemente cun espazo de tempo relativamente longo entre elas, dada a diferente composición dos pigmentos utilizados.
As sondaxes realizadas no 2018 permitiron documentar diversos niveis de ocupación, histórica e prehistórica, en relación inmediata e claramente vinculada coas superficies pintadas, ao abeiro das paredes deste penedo exento. A sucesión de estratos, cun alto compoñente orgánico, e fértiles en materiais arqueolóxicos, serían o resultado de sucesivas ocupacións do abrigo, de carácter episódico. Os niveis de ocupación indican actividade por volta de estruturas de combustión, nas que se desenvolve actividade de talla do cuarzo e cristal de rocha, coa presenza de todos os elementos da cadea técnica operativa. nas que se aproveita a materia da contorna de forma intensa e incorpóranse materias traídas doutros lugares.
O Penedo Gordo, sitúase nun val interior con abundante presenza de auga, pastos e terreos de cultivo, nunha zona de paso tradicional entre as terras do val e a chaira, e cun gran dominio visual sobre a contorna. Está acaroado ao trazado dunha antiga vía de transhumancia coñecida como A Vrea ou Verea, ou Camiño Real de Castela, que discorre a escasos metros do mesmo. A etnografía e a toponimia marcan o seu carácter como un dos fitos na paisaxe. Podería ser un “abrigo de tránsito”, asociado a puntos ou zonas vinculadas coa transitabilidade por un determinado territorio.
Polas súas características, podemos resaltar a excepcionalidade deste xacemento, tanto na zona do Támega, como nun ámbito mais rexional. Ao potencial arqueolóxico do xacemento, hai que engadir o valor natural do enclave, destacable pola súa biodiversidade.
Fragueiro cuarcítico orientado cara a Feilas. Marca o linde entre o termo de Mirós e o de Feilas.
Fragueiro cuarcítico orientado cara a Feilas. Marca o linde entre o termo de Mirós e o de Feilas.
A rexión do Támega, é unha das poucas do noroeste peninsular onde conviven nunha mesma comarca abrigos con pintura rupestre Holocena sobre diferentes soportes (cuarcita e granito) e en abrigos de diferentes características, pero directamente vinculados a ocupación prehistórica.
O Penedo Gordo é un afloramento rochoso illado no lugar de Feilas, na parroquia de Fumaces e a Trepa, no concello de Vilardevós. Verificouse a presenza de pintura rupestre de tradición esquemática, integrable de xeito hipotético, nun período entre o Neolítico Medio e o Neolítico Final, non sendo descartable unha cronoloxía anterior. O estudo da Arte esquemática de Penedo Gordo suxire que hai conxuntos de pinturas que se terán realizado en diferentes épocas, e posiblemente cun espazo de tempo relativamente longo entre elas, dada a diferente composición dos pigmentos utilizados.
As sondaxes realizadas no 2018 permitiron documentar diversos niveis de ocupación, histórica e prehistórica, en relación inmediata e claramente vinculada coas superficies pintadas, ao abeiro das paredes deste penedo exento. A sucesión de estratos, cun alto compoñente orgánico, e fértiles en materiais arqueolóxicos, serían o resultado de sucesivas ocupacións do abrigo, de carácter episódico. Os niveis de ocupación indican actividade por volta de estruturas de combustión, nas que se desenvolve actividade de talla do cuarzo e cristal de rocha, coa presenza de todos os elementos da cadea técnica operativa. nas que se aproveita a materia da contorna de forma intensa e incorpóranse materias traídas doutros lugares.
O Penedo Gordo, sitúase nun val interior con abundante presenza de auga, pastos e terreos de cultivo, nunha zona de paso tradicional entre as terras do val e a chaira, e cun gran dominio visual sobre a contorna. Está acaroado ao trazado dunha antiga vía de transhumancia coñecida como A Vrea ou Verea, ou Camiño Real de Castela, que discorre a escasos metros do mesmo. A etnografía e a toponimia marcan o seu carácter como un dos fitos na paisaxe. Podería ser un “abrigo de tránsito”, asociado a puntos ou zonas vinculadas coa transitabilidade por un determinado territorio.
Polas súas características, podemos resaltar a excepcionalidade deste xacemento, tanto na zona do Támega, como nun ámbito mais rexional. Ao potencial arqueolóxico do xacemento, hai que engadir o valor natural do enclave, destacable pola súa biodiversidade.
Nun resalte da superficie inmediatamente á dereita do panel 4 aparece unha mancha ovalada de pigmento con contornos difusos.
A sondaxe realizada neste sector permitiu documentar dous períodos de ocupación prehistórica separados por un amplo lapso temporal, que poderíamos relacionar coas dúas datacións obtidas: mediados do 3º milenio A.N.E., integrable nun momento Neolítico Final/Calcolítico; inicios do IVº milenio A.N.E., integrable nun momento Neolítico Medio/Final.
Dado que non foi posible acadar o substrato natural na sondaxe do sector Norte, non é descartable a presencia de niveis de ocupación anteriores. Foi recuperado un numeroso conxunto de material lítico, do que podemos destacar a variabilidade das materias primas representadas; cristal de rocha, cuarzo, cuarcita, pórfido, sílex e xisto ou lousa. Hai unha presencia maioritaria de restos de talla e o predominio de restos de talla en materias primas locais (cuarzo branco e cristal de rocha) na área inmediata ao penedo, que mesmo puido servir como provisor dalgúns destes materiais. A adquisición das materias primas parece realizarse de forma maioritaria nun ámbito local próximo e mesmo na contorna inmediata, como parece suceder co cuarzo.
Dentro dun ámbito rexional, adquiríronse outras variedades como os pórfidos e, posiblemente, algunhas variedades de sílex hidrotermal. Por último, hai que destacar a presenza de variedades procedentes de áreas afastadas máis de 120 km, como serían os sílex evaporíticos. Con respecto á cerámica, mal conservada e pouco significativa, é porén, destacable a ausencia de patróns decorativos inciso metopados propios das cerámicas do terceiro milenio AC nesta rexión.
Os diferentes niveis de ocupación prehistórica do sector Norte do Penedo Gordo, son consecuentes coa proposta de distintas cronoloxías para os distintos elementos gráficos, e amosan indicios da relación entre a ocupación e a realización das pinturas, polo menos en algún dos momentos desta actividade.
Situase á dereita, aproximadamente a 50 cm., do panel 1, na mesma extensión de rocha e á mesma altura do solo. Trátase dun pequeno resalte na parede sen limites claramente definidos por fisuras, virado ao oeste, entrecruzado por vetas de cuarzo, na parede externa da rocha, e orientado a oeste. Nel figuran tres barras sub-verticais maiores, das que dúas están xunto a un punto dixitado, e tres barras de tamaño inferior a 3 cms., que presentan coloración un pouco distinta daquelas.
Destas, a que se sitúa mais á dereita podería ter pertencido a un motivo hoxe bastante degradado ao que se podería atribuír morfoloxía antropomórfica. Do lado esquerdo do panel obsérvanse manchas informes de pigmento. A colonización biolóxica afecta mais ao lado esquerdo e limite inferior deste panel.
Do lado dereito do panel 3, xa na parede que limita a zona mais abrigada, aparece un conxunto de representacións pintadas que, na súa maioría, corresponden a manchas informes de pigmento, mais onde se pode illar unha barra larga, e unha figura que podería corresponder á metade inferior de un antropomorfo esquemático, sobreposto a unha mancha de pigmento difusa.
Este panel encontrábase severamente afectado pola colonización biolóxica.
Situase á dereita, a aproximadamente a 50 cm., do panel 1, na mesma extensión de rocha e á mesma altura do solo. Trátase dun pequeno resalte na parede sen limites claramente definidos por fisuras, virado ao oeste, entrecruzado por vetas de cuarzo, na parede externa da rocha, e orientado a oeste. Nel figuran tres barras sub-verticais maiores, das que dúas están xunto a un punto dixitado, e tres barras de tamaño inferior a 3 cms., que presentan coloración un pouco distinta daquelas.
Destas, a que se sitúa mais á dereita podería ter pertencido a un motivo hoxe bastante degradado ao que se podería atribuír morfoloxía antropomórfica. Do lado esquerdo do panel obsérvanse manchas informes de pigmento. A colonización biolóxica afecta mais ao lado esquerdo e limite inferior deste panel.
No sector OESTE, a parede inclinada forma unha superficie abeirada e as superficies da rocha presentan fracturas horizontais e coloracións diferentes, onde, sobre o cincento da base, destacan o negro, o branco cristalino das vetas de cuarzo e o vermello das zonas con exsudacións ferruxinosas. A zona da parede seleccionada para colocar as pinturas, semella resultar dunha degradación paulatina acelerada polo desprendemento de bloques. Localizamos dous conxuntos que ocupan un resalte na parede, do lado dereito dunha fenda estrutural do penedo.
O panel 1 foi o inicialmente identificado. Localízase nunca cornixa abeirada orientada cara ao noroeste do penedo, lixeiramente inclinada ao interior e aproximadamente 1,40 m. do nivel do chan. Na extremidade oeste, presenta un conxunto de 11 puntos dixitados de contorno ovalado, sendo aínda posible observar vestixios de trazos perpendiculares e unha exigua forma circular que aparenta ter complementado un motivo hoxe desaparecido.
A semellanza de todas as representacións pintadas no Penedo Gordo, tratase de pinturas realizadas con pigmento vermello, aínda que presentan variantes de colorimétricas.
Nun resalte da superficie inmediatamente á dereita do panel 4 aparece unha mancha ovalada de pigmento con contornos difusos.
A sondaxe realizada neste sector permitiu documentar dous períodos de ocupación prehistórica separados por un amplo lapso temporal, que poderíamos relacionar coas dúas datacións obtidas: mediados do 3º milenio A.N.E., integrable nun momento Neolítico Final/Calcolítico; inicios do IVº milenio A.N.E., integrable nun momento Neolítico Medio/Final. Dado que non foi posible acadar o substrato natural na sondaxe do sector Norte, non é descartable a presencia de niveis de ocupación anteriores.
Foi recuperado un numeroso conxunto de material lítico, do que podemos destacar a variabilidade das materias primas representadas; cristal de rocha, cuarzo, cuarcita, pórfido, sílex e xisto ou lousa. Hai unha presencia maioritaria de restos de talla e o predominio de restos de talla en materias primas locais (cuarzo branco e cristal de rocha) na área inmediata ao penedo, que mesmo puido servir como provisor dalgúns destes materiais. A adquisición das materias primas parece realizarse de forma maioritaria nun ámbito local próximo e mesmo na contorna inmediata, como parece suceder co cuarzo.
Dentro dun ámbito rexional adquiríronse outras variedades como os pórfidos e, posiblemente, algunhas variedades de sílex hidrotermal. Por último, hai que destacar a presenza de variedades procedentes de áreas afastadas máis de 120 km, como serían os sílex evaporíticos. Con respecto á cerámica, mal conservada e pouco significativa, é porén destacable a ausencia de patróns decorativos inciso metopados propios das cerámicas do terceiro milenio AC nesta rexión.
Os diferentes niveis de ocupación prehistórica do sector Norte do Penedo Gordo, son consecuentes coa proposta de distintas cronoloxías para os distintos elementos gráficos, e amosan indicios da relación entre a ocupación e a realización das pinturas, polo menos en algún dos momentos desta actividade.
Do lado dereito do panel 3, xa na parede que limita a zona mais abrigada, aparece un conxunto de representacións pintadas que, na súa maioría, corresponden a manchas informes de pigmento, mais onde se pode illar unha barra larga, e unha figura que podería corresponder á metade inferior de un antropomorfo esquemático, sobreposto a unha mancha de pigmento difusa.
Este panel encontrábase severamente afectado pola colonización biolóxica.
Na sondaxe realizada no Sector Oeste, apareceron niveis removidos con restos de talla de prismas de cuarzo e ferramentas líticas, como unha pequena lámina de cristal de rocha. Tamén apareceron materiais modernos, como un anaco de louza, un botón de catro buratos feito a man, e unha oxidada baioneta de aceiro que foi localizada no fondo dun furado. Trátase dun modelo de cubo para fusil de infantería, que podería considerarse de produción española da primeira época (entre os anos 1700 y 1807).
Tamén nos niveis superficiais do Sector Norte, foi localizada unha pedra de faisca das empregadas como mecanismo de disparo en fusiles de pedernal. Polo tipo de sílex no que está feita, podería ter sido producida nos obradoiros do val do Ebro.
No contexto histórico dos primeiros momentos da Guerra da Independencia Española (1808-1814), estes materiais poderían ser relacionados co episodio bélico coñecido documentalmente como Acción da Trepa, ocorrido o 6 de marzo de 1809, e que agora identificamos concretamente co nomeado Batalla do Penedo Gordo.
A característica singular do sector NORTE é a presenza dunha pequena zona abeirada ou pala. Nesta zona é visible a extracción de material do penedo polo que os 3 conxuntos con pintura rupestre conserváronse excepcionalmente.
A superficie decorada está na zona inferior da parede vertical, sen límites definidos, e nel obsérvanse con dificultade, unha figura de carácter claramente antropomórfico, de cabeza triangular con representación dos membros superiores, sendo menos perceptible a dos membros inferiores. Do seu lado esquerdo xorde unha mancha de pigmento con dimensións semellantes á primeira, pero difícil de definir dado o seu mal estado de conservación.
A característica singular do sector NORTE é a presenza dunha pequena zona abeirada ou pala. Nesta zona é visible a extracción de material do penedo polo que os 3 conxuntos con pintura rupestre conserváronse excepcionalmente.
A superficie decorada está na zona inferior da parede vertical, sen límites definidos, e nel obsérvanse con dificultade, unha figura de carácter claramente antropomórfico, de cabeza triangular con representación dos membros superiores, sendo menos perceptible a dos membros inferiores. Do seu lado esquerdo xorde unha mancha de pigmento con dimensións semellantes á primeira, pero difícil de definir dado o seu mal estado de conservación.
No sector OESTE, a parede inclinada forma unha superficie abeirada e as superficies da rocha presentan fracturas horizontais e coloracións diferentes, onde, sobre o cincento da base, destacan o negro, o branco cristalino das vetas de cuarzo e o vermello das zonas con exsudacións ferruxinosas. A zona da parede seleccionada para colocar as pinturas, semella resultar dunha degradación paulatina acelerada polo desprendemento de bloques. Localizamos dous conxuntos que ocupan un resalte na parede, do lado dereito dunha fenda estrutural do penedo.
O panel 1 foi o inicialmente identificado. Localízase nunca cornixa abeirada orientada cara ao noroeste do penedo, lixeiramente inclinada ao interior e aproximadamente 1,40 m. do nivel do chan. Na extremidade oeste, presenta un conxunto de 11 puntos dixitados de contorno ovalado, sendo aínda posible observar vestixios de trazos perpendiculares e unha exigua forma circular que aparenta ter complementado un motivo hoxe desaparecido.
A semellanza de todas as representacións pintadas no Penedo Gordo, tratase de pinturas realizadas con pigmento vermello, aínda que presentan variantes de colorimétricas.
Na sondaxe realizada no Sector Oeste, apareceron niveis removidos con restos de talla de prismas de cuarzo e ferramentas líticas, como unha pequena lámina de cristal de rocha. Tamén apareceron materiais modernos, como un anaco de louza, un botón de catro buratos feito a man, e unha oxidada baioneta de aceiro que foi localizada no fondo dun furado.
Trátase dun modelo de cubo para fusil de infantería, que podería considerarse de produción española da primeira época (entre os anos 1700 y 1807). Tamén nos niveis superficiais do Sector Norte, foi localizada unha pedra de faisca das empregadas como mecanismo de disparo en fusiles de pedernal. Polo tipo de sílex no que está feita, podería ter sido producida nos obradoiros do val do Ebro.
No contexto histórico dos primeiros momentos da Guerra da Independencia Española (1808-1814), estes materiais poderían ser relacionados co episodio bélico coñecido documentalmente como Acción da Trepa, ocorrido o 6 de marzo de 1809, e que agora identificamos concretamente co nomeado Batalla do Penedo Gordo.
A Orden Militar de San Xoán de Jerusalén fixo acto de presenza en Galiza no século XII. O lugar de Feilas pertencía a Encomenda de Osoño de Vilardevós que, a súa vez, dependía de Quiroga en Lugo.
En Feilas existíu unha casa da Encomenda para recoller impostos.
Fragueiro cuarcítico orientado cara a Feilas. Marca o linde entre o termo de Mirós e o de Feilas.
Recinto cun gran derrube de muralla, catalogado como posible castro. Non ofrece materiais en superficie.
Existen varias galerías ou covas nun afloramento na ladeira este. Posiblemente sexan galerías de minería antigua romana primaria, de ouro ou estaño.
A lenda conta que unha moura viña de Pena Boeira cara a Feilas, co Penedo Gordo cargado na cabeza. Segundo a tradición oral, dende a zona de Gondulfes/Castrelo do Val, os mouros saían a "limpar" estas fragas para que reluciran brancas na distancia.
Fragueiro cuarcítico. A presenza de trincheiras abertas estériles podería ser indicio de explotación primaria de mineral.
Contaban os vellos que neste fragueiro nacía auga e caía por unha frisgoa interior da pedra a gran altura, facendo ruídos que a xente atribuía ás voces dunha moura que, de vez en cando, saía a peitear os cabelos cun peite de ouro.